Azerbaycan Sahasında Yazılmış Çağatayca Bir Sözlük
     Lugat-i Nevayi

• Yayın Hakkında
• Özellikler
• Yorumlar
• İlave Dosyalar
• Satış/Tedarik

Kapat

---

  Tarihî vesikalara göre Türk dili, kullanıcılarının devingenliği, üretkenliği, cevvalliği sayesinde
  2500 yıldan beri Asya'nın doğu ucundan Avrupa'nın ortalarına, Kuzey Buz Denizi'nden Hint
  Okyanusu'na kadar geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Türkler, bu zaman zarfında münasebete
  girdikleri milletlerin dillerinden pek çok kavramı ve bu kavramların karşılıkları olan sözcükleri
  kendi dillerinin kuralları çerçevesinde alıp işleyip işletmelerinin yanı sıra yeni kavramları kendi
  dillerinin kurallarıyla işaretleyerek idraklerini, izanlarını, izahlarını genişletmişlerdir. Bu süreçte
  münasebette bulundukları milletlerin kültürlerini derinden etkilemek suretiyle onların dillerine
  binlerce kelime verecek bir nüfuza sahip olmuşlardır. Türklerin bu yükselişiyle birlikte Türk dili
  de çeşitli bölgelerde zaman zaman ortak dil hüviyeti kazanmıştır.
  Türk kültürü hiç şüphesiz en canlı ve baskın dönemini İslamiyetten sonra yaşamıştır. İslamla
  birlikte İran'ın, Hindistan'ın, Anadolu'nun, Mısır'ın, Suriye'nin, Arabistan'nın, Mağrib'in
  kapılarını açan Türkler, kültür ve medeniyet noktasında terakki kaydederek eski dünyanın
  merkezine oturmayı başarmışlar, birden çok noktada siyasî merkezler, kültür çevreleri, sanat ve
  ilim yuvaları oluşturmak suretiyle sanat, kültür ve bilime katkıda bulunmuşlardır. İstanbul, Bursa,
  Bahçesaray, Tebriz, Kazan, Isfahan, Buhara, Semerkant, Herat, Delhi, Kaşgar gibi pek çok
  merkezde meydana getirilen ilmî ve edebî eserler sadece bu merkezlerde okunmamış, çoğaltılarak
  başka merkezlerde de takip, tanzir, taklit ve tercüme edilmiştir.
  Orta Çağ ve Yeni Çağ'da, bu merkezlerde yaşayan Türk aydını, Arapça ve Farsça eserlerin yanı
  sıra Türkçe eserleri de ilgi ve imkanları nispetinde takip etmiştir. Bu uzak coğrafyalardaki
  Türkçenin ortak olmaması, yek diğerinden farklılık arz etmesi sebebiyle başlangıçta Anadolu
  sahasında, Harezm ve Kıpçak Türkçelerinden Eski Türkiye Türkçesine tercümeler yapılmış,
  sonraları ise Çağatay Türkçesinden tercümelerin yanında bu lehçenin sözlükleri de telif edilmiştir.
  Elimizdeki ilk lehçeler arası sözlükler 16 yüzyılın birinci yarısına dayanmaktadır. Abuşka
  Lugati, Luπat-i Pµr Alµ ޵r Nevâyµ, Isramak Sözlüğü, Der Beyân-ı Istılâhât-ı Emlahü'ş-Şu¡arâ
  Mevlânâ Nevâyî gibi Çağataycadan Osmanlı Türkçesine hazırlanan sözlüklerin yanında Senglah,
  Bedayiu'l-Lugat, Hulasa-yı Abbasî, Fethali Kaçar Lugati, Behcetü'l-Lugat gibi Çağataycadan
  Farsçaya bir çok sözlük yazılmıştır. Bu sözlüklerin bazıları bazılarına mebde teşkil ederken
  bazıları ise doğrudan Çağatay Türkçesi ile yazılmış eserler taranarak ortaya konmuştur. Bu
  çalışmayla gün yüzüne çıkarılan sözlük ise her iki duruma da örnek niteliğindedir. Abuşka Lugati
  temelli olmasına rağmen ondan pek çok madde başı, karşılık ve örnekle ayrılmakta; müstakil bir
  eser hüviyeti göstermektedir. Anlaşılıyor ki sözlük müellifi Çağatay Türkçesi ile ilgili bir çok eser
  taramış, bu taramalarından notlar almış, kelimelerin farklı anlamlarını tespit ederek bu malzemeyi
  sözlüğünde kullanmıştır. Azerbaycan sahasında yazmış olmasına rağmen Abuşka Lugati'ndeki
  Osmanlı Türkçesine mahsus bütün dil özelliklerini değiştirmemiş; ancak kendi mühitinde
  anlaşılamayacağını düşündüğü kelime ve eklerin dönemin Azerbaycan Türkçesindeki
  karşılıklarını kullanmakla iktifa etmiştir.